Καταλαβαίνω ή εξηγώ; Η διαμάχη για την ιστορική επιστήμη!

Καταλαβαίνω ή εξηγώ; Η διαμάχη για την ιστορική επιστήμη!

Σήμερα όλα αφορούν τη συναρπαστική συζήτηση για τη διάκριση μεταξύ «εξήγησης» και «κατανόησης» στην ιστορία. Αυτό το θέμα, που ξεκίνησε στη Γερμανία στα τέλη του 19ου αιώνα, ρίχνει φως στον τρόπο με τον οποίο οι ιστορικοί και οι μελετητές των ανθρωπιστικών επιστημών ερμηνεύουν και αναλύουν τα γεγονότα.

Πώς θα φτάσετε στην καρδιά του πολύπλοκου παιχνιδιού της ιστορίας; Η απάντηση σε αυτό διαμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό από τον Wilhelm Dilthey, έναν επιδραστικό στοχαστή της εποχής του. Υποστήριξε ότι οι μέθοδοι των ανθρωπιστικών επιστημών δεν μπορούν να επιτύχουν την ίδια βεβαιότητα με τις φυσικές επιστήμες. Η συνεκτίμηση των κινήτρων των ιστορικών παραγόντων και οι αλληλεπιδράσεις τους παίζει καθοριστικό ρόλο. Αυτή η διαφοροποίηση δεν είναι απλώς μια ακαδημαϊκή κατασκευή, αλλά αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία κατανοούμε την ιστορία.

Ο Dilthey γεννήθηκε στις 19 Νοεμβρίου 1833 στο Biebrich-Mosbach και μεγάλωσε σε θεολογικό περιβάλλον. Ως γιος πάστορα, έμαθε την τέχνη της κατανόησης σε νεαρή ηλικία. Η ακαδημαϊκή του καριέρα τον οδήγησε μέσω σπουδών στη θεολογία, την ιστορία και τη φιλοσοφία σε μια θέση που τον οδήγησε ως συντάκτη και δάσκαλο στα πανεπιστήμια του Βερολίνου και της Βασιλείας. Το κύριο έργο του, «Εισαγωγή στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες», έγινε μάντρα για όλους όσους εργάζονται σε αυτόν τον τομέα. Ο Dilthey προσπάθησε να διαφοροποιήσει τις ανθρωπιστικές επιστήμες από τις φυσικές επιστήμες και να βάλει την έννοια της «κατανόησης» στο επίκεντρο της συζήτησης. Έτσι περιγράφει ότι το παρελθόν όχι μόνο χρειάζεται εξήγηση, αλλά και κατανόηση.

Η διάκριση μεταξύ αιτιότητας και κινήτρου

Η σημερινή συζήτηση δείχνει ότι ο θετικισμός, που ιδρύθηκε από τον Auguste Comte, αναζητά συχνά σαφείς αιτιώδεις συνδέσεις, ενώ η γερμανική κοινωνιολογία, ειδικά αυτή του Max Weber, ακολουθεί μια πιο διαφοροποιημένη προσέγγιση. Ιστορικοί όπως ο Marc Bloch ορίζουν την ιστορία ως «αφήγηση μέσα από ίχνη», πλέκοντας τεκμηριωμένα στοιχεία με αφηγηματικά στοιχεία ενώ ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της κριτικής πηγών.

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι αυτό που ο Reinhart Koselleck αποκαλεί «βέτο των πηγών». Αυτό καθιστά σαφές ότι τα γεγονότα δεν μπορούν να αντικατασταθούν ή να χειραγωγηθούν αυθαίρετα. Οι ιστορικοί είναι υποχρεωμένοι να παραθέτουν τα έγγραφά τους και να εξετάζουν προσεκτικά τη γνησιότητά τους. Αυτό μας οδηγεί στις τέσσερις κεντρικές πτυχές που εντόπισε ο Denis Thouard, διευθυντής στο CNRS στο Παρίσι: ανάλυση πηγών, κριτική πηγών, ερμηνεία των πηγών και τέλος η αφήγηση των αποτελεσμάτων σε ποιητική μορφή.

Μια ζωηρή συζήτηση στον πνευματικό τομέα

Ο Christophe Bouton, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Bordeaux Montaigne, φέρνει μια άλλη διάσταση σε αυτή τη συζήτηση συζητώντας τις απόψεις του Χέγκελ για το χρόνο και την ιστορία. Αυτό δείχνει πόσο αλληλένδετες είναι οι θεωρίες και οι προσεγγίσεις και πώς υπάρχει μια επιταχυνόμενη ανταλλαγή μεταξύ των διαφορετικών παραδόσεων σκέψης. Το ζήτημα της πειθαρχίας της ιστορίας και των μεθόδων της παραμένει επομένως κεντρικό θέμα στη γερμανική σκέψη.

Η συζήτηση για την «εξήγηση» και την «κατανόηση» δεν έχει χάσει τη συνάφειά της και εξακολουθεί να είναι ένα καυτό θέμα μεταξύ των μελετητών ανθρωπιστικών επιστημών. Η επιρροή των ιδεών του Dilthey και οι επακόλουθες συζητήσεις συνεχίζουν να διαμορφώνουν το τοπίο της ιστορικής επιστήμης. Αυτό καθιστά σαφές: το πρότυπο ταξινόμησης έχει τεράστια σημασία όχι μόνο ακαδημαϊκά, αλλά και κοινωνικά.

Έτσι, το όριο μεταξύ «κατανόησης» και «εξήγησης» παραμένει λιγότερο άκαμπτο από ό,τι θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί, ανοίγοντας προοπτικές για νέες έρευνες και ιστορικές αφηγήσεις.

Σε μια εποχή που η μνήμη της ανθρωπότητας βρίσκεται υπό απειλή, όπως η επιρροή του ψηφιακού κόσμου που καταγράφεται στο Wayback Machine, είναι ακόμη πιο σημαντικό να κοιτάξουμε προσεκτικά το παρελθόν μας και να εκτιμήσουμε τα εργαλεία και τις μεθόδους που έχουμε στη διάθεσή μας. Η έκκληση για οικονομική υποστήριξη τέτοιων έργων αρχειοθέτησης είναι επομένως κάτι περισσότερο από οικονομική ανησυχία, αλλά συνεισφορά στην πολιτιστική μνήμη και ταυτότητα.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτά τα συναρπαστικά θέματα, μπορείτε να διαβάσετε τις λεπτομερείς απόψεις και συζητήσεις σε αυτά τα άρθρα: Radio France, Βικιπαίδεια και Archive.org.