Briljante terugkeer: National Gallery geeft nazi-geroofde kunst terug aan familie

Briljante terugkeer: National Gallery geeft nazi-geroofde kunst terug aan familie

De terugkeer van een waardevol schilderij uit het nazitijdperk heeft voor veel ophef gezorgd, en niet zonder reden. De National Gallery of Victoria (NGV) heeft het 17e-eeuwse schilderij ‘Dame met waaier’ van Gerard ter Borch teruggegeven aan de nazaten van de familie Bromberg, wier voorouders het kunstwerk verloren tijdens het nazi-tijdperk. Dit gebeurde op 17 oktober 2025, zonder dat de NGV een publieke mededeling deed of vragen over het besluit beantwoordde. Een enkele vermelding van de teruggave vond weken later plaats in een update van de Lost Art Database in Duitsland, wat vragen opriep over de transparantie. Zoals The Guardian meldt, heeft de New Yorkse onderzoeker Jason Schulman vraagtekens gezet bij de behandeling van de zaak door de NGV.

Het schilderij maakt deel uit van de NGV-collectie sinds het in 1945 werd verworven voor £ 4.000. De familie Emden, die sinds het begin van de jaren 2000 aanspraak maakte op het werk, geloofde dat het ooit toebehoorde aan hun grootvader, Max Emden. De NGV heeft deze claim in 2006 afgewezen wegens gebrek aan bewijs. Maar in 2022 raakte de juridische vertegenwoordiging van Emden erbij betrokken nadat de familie Bromberg, die ook familieleden van Emden zijn, hun eigen claim hadden ingediend. Het was een complex web van claims en familiebanden dat het terugkeerproces nog ingewikkelder maakte. Begin 2025 trokken de Emdens en hun advocaat hun claim in toen ze moesten accepteren dat het schilderij feitelijk eigendom was van Dr. Henry en Hertha Bromberg en verdween tijdens de gedwongen verkoop eind jaren dertig.

Achtergrond van geroofde kunst

De teruggave van het schilderij staat niet op zichzelf, maar maakt deel uit van een uitgebreide geschiedenis van gestolen kunst en de repatriëring ervan, die zich uitstrekt tot het Derde Rijk en ver daarbuiten. Tussen 1933 en het einde van de Tweede Wereldoorlog plunderden de nazi’s honderdduizenden cultuurgoederen, waarvan er vele nog steeds als verloren worden beschouwd of niet zijn teruggegeven. Deskundigen schatten dat ongeveer 600.000 kunstwerken in beslag zijn genomen, waarvan vele van Joodse eigenaren, wat de emotionele en juridische conflicten illustreert die generaties overspannen.

De terugkeer van kunstwerken blijft echter een complex vraagstuk. Critici wijzen erop dat veel regeringen, waaronder Frankrijk, onvoldoende proactieve maatregelen nemen om geroofde kunst te repatriëren. De situatie is vergelijkbaar in Oostenrijk, dat stappen heeft gezet maar vaak geen vooruitgang lijkt te hebben geboekt. Sinds de Washington Declaration uit 1998, waarin 44 staten zich tot restitutie verplichtten, is slechts een handvol voorwerpen met succes gerestitueerd.

De rol van herkomstonderzoek

Centraal in het debat over roofkunst staat het herkomstonderzoek, dat tot doel heeft de herkomst van kunstwerken volledig op te helderen. De oprichting van het coördinatiebureau voor het verlies van cultuurgoederen in Maagdenburg en de oprichting van een scheidsgerecht dat over teruggave beslist, zijn stappen in de goede richting. De uitdaging blijft echter om vastgeroeste structuren en juridische hindernissen te overwinnen.

Wat de toekomst brengt, valt nog te bezien. De casus van het schilderij ‘Dame met waaier’ is een nieuw hoofdstuk in de pijnlijke geschiedenis van gestolen kunst en opent tegelijkertijd de discussie over nieuwe benaderingen van restitutie. De NGV maakt nog niet bekend of zij zich ook richt op andere werken met een problematische herkomst.